Vlasi, Hrišćanstvo i značaj srpske pravoslavne Crkve u očuvanju samobitnosti vlaške zajednice

Neosporna je činjenica da je Vlah, prvobitni naziv za pripadnike vlaškog naroda, uslovno od romanizacije starosedeoca na prostorima Balkana, južno od Dunava, počev od I veka pre noveere, pa sve do 16. veka, kada se u pisanim izvorima pominje po prvi put naziv Rumîn , u smislu naslednik Rimljana, stanovnik RUMelije (Vizantije) –(prvobitno Rumilj, stanovnik Rumelije, koji nije prihvatio zvanični grčki jezik Vizantije)

Romanizovani preci današnjih Vlaha,Tračani, Tribali, Kelti…. poprimili su opšte prihvaćen naziv iz imena keltskog plemena Volcae (Volke, Volhe) koji su na Balkan došli u III/IV vekupre nove ere, te se pomešali sa starosedeocima Tračanaima i Tribalima (GajJulije Cezar, I vek pre Hrista, opisano u delu „De Galum bellico“ ) U prilog toj činjenici je da su Vlasi (Volhe) nastanjivali prostore uz Vall-um, prirodni zid (doline reka se i danas u vlaškom jeziku nazivaju VALje) te je potvrdennajstariji naziv VALAHI.

 

Godine 212. imperator rimskiKarakula, izjednačava po statusu  sve gradjane Rimskog carstva (Civis romanus sum – gradjanin Rima sam) , ali Vlasine prihvataju ime Roman-us, u okiru tog velikog imperijuma i dalje zadržavaju ime VALAHUS, te će kao potvrda toj činjenici, biti i imena koja su davali svojim naseljima i hramovima koje se podizali (Vlaherna u Carigradu, VII vek, manastiri Vlaherna ..) Kroz celu srednjevekovnu istoriju, u pisanim dokumentima vizantisjkih istoričara, u svim pisanim tragovima , poveljama, hrisovuljama, pismenoj korespodenciji vlaških velmožda, sve do 16. veka spominje se isključivo ime VLAH.

Državna religija Rimskog carstva u IV veku postaje Hrišćanstvo. Dakle, za sve gradjane Rima, te i za pretke Vlaha, to znači raskid sa paganstvom i mnogoboštvom. Potomcima Kelta, Tribala iTračana ( sa izrazitim paganskim verovanjem) to izuzetno teško pada, ali nalaze kompromis. Naime, svakog od ranijih bogova, u okviru hrišćanskog obreda, počinju da slave kao odredjenog sveca. Preci Vlaha tada slave i po više svetaca (bogova) , a to se i do danas održalo medjuVlasima. ( pisac ovih redova slavi 4 slave). , dok se i danas pri slavljenju slave kod Vlaha pominju 44 praznika / svetaca (reinkarnacija bogova iz paganskog doba).

Na poziv vizantisjkog cara Iraklija, koga je Persija na istoku svojim upadima znatno oslabila, poziva slovenska plemena Serbe i Kroate, da predju Dunav i pomognu Vizantiji od naleta Avara (VII vek – izvor”problematični” spisi cara Konstantina VII Porfirogenota) Kroate odlaze na zapad, a Serbi naseljavaju prostore današnje Srbije, gde već žive starosedeoci Vlasi. Tek 200 kasnije (9.vek) Srbi će primiti Hrišćanstvo, a od Vlaha preuzetii običaj slavljenja slave (jer su i sami bili mnogobožački narod) Najeminentniji istoričari 19. veka odaju priznaje Vlasima :“ Najveća je zasluga njihova /(Vlaha) da su Srbima veru preneli.“ Dokaz je da se slava danas slavi ne samo na teritoriji Srbije, već svuda gde žive Vlasi (Makedonija, severna Grčka, delovi Albanije, delovi Jadranskog primorja, zapadna i severozapadna Bugarska, delovi današnje Rumunije, Banat, Transilvanija, deo nekadašnje Vlaške uz Dunav…)

U VII veku u Vizantiji zvanični jezik postaje grčki, na dvoru, ali i u bogosluženju. To Vlasi nikada nisu prihvatili. Njihov je jezik mešavina latinskog i jezika starosedelačkih naroda. Vlasi ne poštuju odluke vizantijske administracije, dvora ni Crkve. Vizantisjki istoričar Kevkamen piše pokudu Vlasima, da ne poštuju ni cara, ni Boga ni Crkvu! Bunt Vlaha je očigledan, udružiće se sa Bugarima i ući u sastav Bugarskog-Vlaškog carstva, pomagaće Kumanima sa severa od Dunava, svima koji su protiv Vizantije.

Godine 1020. u želji da Vlahe zadrži uz sebe, Vizantija za Vlahe proglašava Vlašku arhiepiskopiju (mitropoliju) sa sedišetem u današnjem Vranju, a pod jurisdikcijom Ohridske patrijaršije. Delovanje ove arhiepiskopije prostire se do Beograda i na severu do Dunava, sve sa ciljem da se od Vlaha prikupe dažbine i nekako zadrže u sastavu Vizantije. Ovde je važno napomenuti, da će kasnije sećanje na zemlju svojih predaka, koja se nalazila u sastavu Vizantije (Basilea Rhomajon), ali tek od 16. veka Vlasi spominjati kao Cara Rumînjaska – domovina onih kojisu bili i ostali potomci Rimljana . ne Rumuna, kako se danas falsifikuje značaj tog pojma).

Vlasi ulaze i u sastav Bugarskog Vlaškog carstva, koje se prostore sve do Beograda, ali ne i preko Dunava na severu. Tamo je Kumasko carstvo, azijskih naroda koji su došli do Dunava i stalno napadali Vizantiju, ali tamo ima i Slovena , koji su Vlašku niziju naselili još pri seobama u VII veku. Bugarsko Vlaško carstvo biće poraženo od Vozantije u drugoj polovini 13. veka i tek tada će Vlasi i Bugari, prebeći preko Dunava, te će se mešavinom sa Slovenima, Kumanima i Pečenozima,vremenom formirati današnja rumunska nacija.

No, dolazi do formiranja prvih srpskih država,u čijem su formiranju Vlasi bili značajan državotvorni element. Od tada, pa dodanas! Dakle, Vlasi su živeli na teritoriji cele dašnje Srbije. U srpskim hrisovuljama se Vlasi pominju prvi put 1198. godine, gde Stefan Nemanja pominje 170 vlaških porodica koje će pomagati manastir Hilandar. Manastir Hilandar pomažu i tri vlaška katuna sa teritorije Kosova i Metohije. Kasnijim popisima (Stefan Dečanski) biće utvrdjeno da je to 57 vlaških kuća sa teritorije Kosova i Metohije.

Stefan Prvovenčani, sin Stefana Nemanje, podiže 1219. godine manastir Žiču, kod Kraljeva (zapadna Srbija). Kao darodavce i one koji pomažu manastir, ovaj je ktitor uklesao na severnom zidu manastira Žiča, 218 imena Vlaha i njihovih porodica.  Elem, sad dodjosmo do činjenice da su Vlasi prvi počeli da slave slavu. I, baš te 1219. godine, Srpska pravoslavna crkva dobija autokefalnost. Sveti Sava dolazi u manastor Žiča i oko manastira zatičei Vlahe i Srbe kako slave slavu, prinoseći žrtve (jagnjad, ovce) . Bio je to zaostali paganski običaj. Sveti Sava je tada zabranio ove paganske običaje i kanonizovao slavu u hrišćanskom duhu, a simbolično je zadržano prinošenje žrtvi kroz sečenje slavskog kolača, polivanje vinom (krvlju Hristovom) i žitom.

Vlasi će biti spominjani kasnije kroz sve hrisovulje srpskih vladara (Stefan Dečanski, Milutin Dušan…) kao i u samom Zakoniku cara Dušana. Neki danas odredbe Zakonika Dušanovog gledaju sa aspekta diskriminacije prema Vlasima ( „da se Srblji u Vlaha ne žene ..“), ali imajući u vidu da je Dušan bio car i Grka i Bugara i Arbanasa i Makednijana  …. samo možemo doneti zaključak da je car Dušan spasio vlaški narod od asimilacije.

Srpska crkva je doprinela očuvanju vlaškogentiteta počev od formiranja prvih srpskih država, a naročito pod Turcima. Vlasi, koji su živeli na teritoriji današnje Srbije, bili su vernici iskljućivo Srpske pravoslavne crlve. U istočnoj Srbiji, današnjoj Krajini (tada je se zvala Krivina) nije podignuta ni jedna džamija, Vlasi su bili privrženi Srpskoj crkvi. Kada je ukinuto „Vlaško pravo“, što je izazvalo pobune Vlaha i prve seobe, pod okriljem Srpske crkve Vlasi odlaze sa prostora Srbije . Najveća seoba, 1690. godine pod srpskim patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, organizovana je od strane vlaških knezova iz Starog Vlaha (zapadna Srbija i deo Kosova) i tada su Vlasi naselili prostore južne Ugarske – Banat i Erdelj). Zajedno sa Srbima. U Starom Vlahu ostao je jedini vlaški  knez Jerakul Bratul, a Vlasi su sa tih područja sasvim nestali. Vlasi naseljeni u južnoj Ugarskoj (danšnja Vojvodina, srpski i rumunski deo Banata i Edelja) bili su vernici Srpske pravoslavne crkve, čije je sedište bilo u Sremskim Karlovcima.

 

Rumunska pravoslavna crkva nikada kroz istoriju nije imala jurisdikciju nad teritorijama južno od Dunava. Od formiranja Vlaške, Rumunska crkva je bila pod patronatom Carigradske patrijaršije, pod isključivim uticajem Ruske crkve i bogosluženju na staroslovenskom jeziku. Tek će pod uticajem Vatikana i Unijata se odvojiti i steći autokefalnost krajem 19. veka. Nikada kroz istoriju Rumunska crkva nije imala pod jurisdikcijom teritorije južno od Dunava i Vlahe koji žive na teritoriji Srbije. Vlasi sa teritorije Srbije, koji su naselili Banat i Erdelj, sve do kraja 19. veka nisu bili pod jurisdikcijom Rumunske crkve, već Srpske pravoslavne crkve, što je Vatikan razbio, stvarajući tampon zonu izmedju istočnih pravoslavnih crkava Ruske  i Srpske, Bugarske i Grčke Crkve sa Balkana.

Danas, postavljamo pitanje – da li bi se vlaški entitet održao kroz vekove, u istorijskim uslovima kakvi su bili, da nije bilo Srpske pravoslavne crkve, koja je pod svojim okriljem održala i srpski narod ali i vlaški.
Da je na vjeki vjekov i amin!

 

Izvor: Dragan Andrejević